Bieszczady

Bieszczady
Pasmo górskie w Beskidach Wschodnich położone między Przełęczą Łupkowską (640 m), która oddziela je od Beskidu Niskiego, i Przełęczą Wyszkowską (933 m) na terenie Ukrainy. Polska część Bieszczadów kończy się w rejonie Przełęczy Użockiej (853 m) i sięga doliny górnego Sanu.
Bieszczady zbudowane są z fliszu karpackiego, czyli warstw piaskowców, zlepieńców i łupków powstałych na dnie Oceanu Tetydy. Skały te zostały wypiętrzone 28 mln lat temu wskutek zderzenia bloku panońskiego (Nizina Węgierska) z płytą europejską. Powstała wtedy płaszczowina dukielska zbudowana z piaskowców ciśniańskich (Pasmo Graniczne) i płaszczowina śląska, zbudowana z piaskowców otryckich (Pasmo Połonin). W obrębie płaszczowin utworzyło się kilka fałdów ciągnących się w osi północny zachód – południowy wschód i przeciętych często przełomowymi dolinami, stąd charakterystyczny rusztowy układ bieszczadzkich pasm.
Największymi centrami turystyki na opisywanym obszarze są Cisna i Wetlina, połączone szosą zwaną dużą obwodnicą bieszczadzką. W Bieszczadach wyznakowano sieć szlaków turystycznych dwojakiego rodzaju. Poza szlakami pieszymi PTTK, których sieć jest dość rzadka, powstało dużo ścieżek dydaktycznych i spacerowych prowadzących często przez tereny dawnych wsi. W niższych partiach wyznakowano szlaki rowerowe biegnące szosami albo leśnymi szutrówkami, których powstaje coraz więcej.

Nazwa Bieszczady, podobnie jak Beskidy, oznacza góry graniczne oddzielające historycznie Polskę i Ruś od Węgier. Najwyższe partie gór zostały zasiedlone dopiero w XV-XVI w. w dobrach Kmitów z zamku Sobień, Balów z Hoczwi oraz starostwa sanockiego. Zaludnili je wołoscy pasterze pochodzący pierwotnie z Rumunii (stąd obecność wielu nazw z tego języka), których język podczas wędrówki przez Karpaty uległ wpływom ruskim. Opisywane tereny zamieszkane były w przytłaczającej większości przez grupę etniczną Bojków. Mieszkała tu także spora grupa Żydów i Polacy, do których należała większość majątków dworskich. Po unii brzeskiej w 1596 r. wyznająca prawosławie ludność bojkowska przeszła do kościoła grekokatolickiego. Zajmowała się ona uprawą roli oraz hodowlą owiec i bydła wypasanego latem na połoninach. W XVII w. obszar Bieszczadów nawiedzany był przez częste napady zbójników (tołhajów) zza węgierskiej granicy, doznał też zniszczeń od Szwedów w czasie wojny północnej na początku XVIII w. Po rozbiorach wszedł w skład austriackiej Galicji. W XIX w. pojawiły się nieliczne zakłady przemysłowe – huty szkła, potasznie czy kopalnie ropy naftowej. W czasie I wojny światowej w latach 1914-15 na terenie Bieszczadów toczyły się ciężkie walki wojsk austriackich i rosyjskich. Rosjanie próbowali przedrzeć się przez główny grzbiet Karpat na stronę węgierską, ale zostali ostatecznie odparci. Śladami walk są liczne cmentarze żołnierskie, położone często w górach. W okresie międzywojennym Bieszczady weszły w skład odrodzonej Polski, zaś obszary po stronie węgierskiej, razem z Rusią Zakarpacką, objęła Czechosłowacja. Dużym ciosem dla gospodarki leśnej było wymarznięcie dużych połaci lasów podczas zimy 1928/29 r. i wielki kryzys 1929-35, stopniowo malała także opłacalność gospodarki pasterskiej. Pojawiły się za to początki ruchu turystycznego, głównie w rejonie Sianek. W czasie okupacji Bieszczady w latach 1939-41 były podzielone wzdłuż linii Sanu między niemieckie Generalne Gubernatorstwo i ZSRR, a Ruś Zakarpacką zajęły Węgry. Niemcy dokonali zagłady licznej ludności żydowskiej. Jesienią 1944 r. teren ten zajęła Armia Radziecka, po przejściu frontu powstałą pustkę wykorzystały oddziały UPA (Ukraińska Powstańcza Armia), dokonując mordów ludności polskiej. Doszło do walk z jednostkami milicji i Wojska Polskiego oraz polskich akcji odwetowych, podczas których w latach 1945-47 zniszczono wsie, a ich ludność wysiedlono do ZSRR i na Ziemie Odzyskane. Teren Bieszczadów podzielono wzdłuż Sanu na część polską i radziecką (obecnie Ukraina), ZSRR zajął także Ruś Zakarpacką. W 1951 r. przyłączono z powrotem do Polski rejon Czarnej i Lutowisk. Od lat 50. XX w. rozpoczęto ponowne zasiedlanie Bieszczadów, jednak na o wiele mniejszą skalę niż przed wojną. Powstały osady pracowników leśnych, przyjeżdżały tutaj niespokojne duchy z całego kraju (tzw. bieszczadzkie zakapiory).

W latach 1957-64 powstała wąskotorówka Rzepedź – Moczarne, zbudowano też drogi, przy których pracowało wojsko. Wyznakowano pierwsze szlaki, zaczęła rozwijać się turystyka, której prawdziwy rozkwit nastąpił w ostatnich latach. Obecnie Bieszczady są jednym z najliczniej odwiedzanych pasm w polskich górach, przy czym rozłożenie ruchu turystycznego jest bardzo nierównomierne. Na szlakach Pasma Połonin ( Połonina Wetlińska, Połonina Caryńska, Połonina Dźwiniacka, Masyw Tarnicy, Mała i Wielka Rawka) można spotkać w sezonie prawdziwe tłumy, podczas gdy w niższych partiach gór ruch jest o wiele mniejszy. W rejonie Bieszczad w bardzo wielu miejscach wypalano węgiel drzewny, najpierw były to obsypane ziemią i darnią sterty pociętego drewna, później zastąpiono je metalowymi retortami. Jest to ciężka praca , w związku z tym z roku na rok zawód ten pomału zamiera.